Η περιοχή όπου βρίσκεται το ιερό της Ολυμπίας, μια περιοχή χαμηλών λόφων με αμπέλια και ελιές, που τη διασχίζει ο Αλφειός, το μεγαλύτερο ποτάμι της Πελοποννήσου, 15 χλμ. πριν εκβάλλει στο Ιόνιο, άνηκε, πριν από την δωρική εισβολή, στη πόλη Πίσα.Οι Πισάτες ήταν Αχαιοί, όπως και οι Επειοί, οι οποίοι κατείχαν την πεδιάδα που διαρρέει βορειότερα ο Πηνειός.Από τις αρχές της δεύτερης π.Χ χιλιετίας ο χώρος της Ολυμπίας ήταν ιερός χώρος λατρείας της Γης και των ζωοποιών της δυνάμεων.Έτσι δεν ήταν δυνατό παρά να ελκύσει το ενδιαφέρον των νέων κατακτητών, των Ηλειών, ιο οποίοι με την δωρική εισβολή του 12ου π.Χ αι. πέρασαν στη βορειοδυτική Πελοπόννησο, έφθασαν άνετα ως τον Αλφειό, αναγκάζοντας τους παλαιούς Αχαιούς κατοίκους, τους Επειούς και τους Πισάτες, να ζητήσουν καταφύγιο στην Τριφυλία και στα βουνά της Αρκαδίας.Παρότι υποταγμένοι οι Πισάτες κατορθώνουν να οργανώσουν αυτοί τους αγώνες απο το 668 ως το 572 π.Χ.Αργότερα όταν θα αποσπάσουν τον έλεγχο των αγώνων, οι Ηλειοί δεν θα λυπηθούν τα έξοδα προκειμένου να λαμπρύνουν όσο μπορούν περισσότερο το ιερό και να συναγωνιστούν με τον τρόπο αυτό τους προκατόχους τους.Οι αγώνες οργανώνονται τώρα οριστικά με αυστηρούς κανονισμούς και το ιερό φθάνει στο ύψιστο σημείο της ακμής του.
Το στάδιο της Ολυμπίας, όπως έχει αποκατασταθεί σήμερα (φωτογραφία δεξιά), σώζει τη μορφή που πήρε στους πρώιμους ρωμαϊκούς χρόνους.Έχει αναχώματα στις τέσερις πλευρές και στίβο μήκους 192,27 μέτρων, δηλαδή ενός ολυμπιακού σταδίου ή 600 ποδών μεταξύ των γραμμών της αφέσεως και του τέρματος. Απέναντι από την εξέδρα με τα καθίσματα των ελλανοδικών και άλλων επισήμων σώζεται ο βωμός της Δήμητρος Χαμύνης, από όπου παρακολουθούσε τους αγώνες η ιέρεια της θεάς, η μόνη γυναίκα που είχε αυτό το δικαίωμα.Όταν διαμορφώθηκε το δυτικό ανάχωμα του τρίτου Σταδίου κατασκευάστηκε ειδική είσοδος για τους ελλανοδίκες και τους αθλητές στη βορειοανατολική γωνία της Aλτεως (φωτογραφία αριστερά). Κατά τον τρίτο ή τον δεύτερο π.Χ. αιώνα η είσοδος σκεπάστηκε με καμάρα και πήρε τη μορφή σήραγγας μήκους 32 μέτρων, πλάτους 3,7 μέτρων και ύψους 4,45 μέτρων.
Για την Ολυμπία ήταν βαθιά ριζωμένη η πίστη ότι ο Ζευς ήταν ο απόλυτος κύριος της.Τα πάντα γίνονταν εκεί υπό το άγρυπνο βλέμμα του και όλα ήταν αφιερωμένα σ' αυτόν: οι τελετουργίες, τα έργα τέχνης, οι αγώνες, οι αγωνιζόμενοι.Η επισημότερη ιερουργία ήταν η θυσία στο μεγάλο βωμό του, το Στάδιο ήταν μέσα στον ίδιο τον χώρο της Aλτεως, ο οποίος ήταν ιερός, κατοίκια των θεών μόνο, απ' όπου αποκλείονταν οι θνητοί.
Η γενικότερη πνευματική κρίση που εμφανίζεται από τον 4ο π.Χ. αιώνα, είχε άμεσο και ολοφάνερο αντίκτυπο στην Ολυμπία: και η μορφή του ιερού και ο χαρακτήρας των αγώνων αλλοιώνονται και αναφαίνονται τα συμπτώματα της παρακμής:το Στάδιο απομονώνεται από την Aλτι, η ιερά εκεχειρία παραβιάζεται το 420 π.Χ με την απειλή των Σπαρτιατών και κυρίως το 364 π.χ με τις φονικές μάχες μεταξύ Αρκάδων και Ηλείων μέσα στην ίδια την Aλτι.Η υποδούλωση στους Ρωμαίους έχουν τους νέους θλιβερούς αντικτύπους τους στην ιστορία του ιερού.Το τέλος στην ιστορία της Ολυμπίας θα σημάνει με την επιδρομή των Ερούλων(267 μ.Χ).Οι αρχές του ιερού, για να περισώσουν τον ναό με το άγαλμα του Διός, κατάστρεφουν τα περισσότερα άλλα κτίρια και κτίζουν προστατευτικό τείχος γύρω από το ναό του Διός και το Βουλευτήριον.Η Ολυμπία θα φυτοζωήσει τώρα ως το 393 μ.Χ που θα γίνει η 291η ολυμπιάδα, η τελευταία. επί Θεοδοσίου Α'.Δύο χρόνια αργότερα το άγαλμα του Διός θα μεταφερθεί στην Κωνσταντινούπολη και θα καεί σε πυρκαγιά.Το 426 μ.Χ θα καεί, με διάταγμα του Θεοδοσίου Β', και ο ναός του Διός στην Ολυμπία.
Αναπαράσταση του ιερού της Ολυμπίας.