Ο δρόμος

Στην «΄Αδεια», τελευταία ταινία του που στην Ευρώπη πήρε τον μάλλον άστοχο τίτλο «Ο δρόμος», η ιδεολογική πρόθεση είναι σημαίνουσα Το έργο τέχνης είναι από μόνο του ένα πολιτική και κοινωνικό γεγονός - κι αυτή είναι η άποψη που είχαν οι άνθρωποι για την τέχνη μέχρι την Αναγέννηση.

Ας δούμε καταρχήν, την ιδεολογική πρόθεση και στη συνέχεια τη σεναριακή δομή που προσπαθεί να τη μορφοποιήσει. (Κι αυτή τη φορά, ο Γκιουνέι δεν είναι εξ' ολοκλήρου υπεύθυνος για τη σκηνοθεσία, αφού το κύριο μέρος της δουλειάς έγινε όταν ήταν ακόμα στη φυλακή, πριν τον φυγαδέψουν στην Ευρώπη οι Κύπριοι φίλοι του). Η ταινία παρακολουθεί τη μοίρα πέντε φυλακισμένων που πάνε στα σπίτια τους με οχταήμερη άδεια, σύμφωνα με τον τουρκικό σωφρονιστικό νόμο, που η χούντα του Εβρέν τον κατάργησε στην αρχή για να τον επαναφέρει σε λίγο. (Στη διάρκεια μιας τέτοιας άδειας δραπέτευσε ο Γκιουνέι). Το πρώτο ερώτημα που μπαίνει εδώ είναι, πως γίνεται και ο τουρκικός νόμος, ακόμα και τώρα είναι τόσο «ανθρωπιστικός» και «φιλελεύθερος», ώστε να επιτρέπει στους φυλακισμένους κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις «καλής διαγωγής» να επισκέπτονται τα σπίτια τους κάπου-κάπου και να επιστρέφουν στη φυλακή μόνοι τους όταν λήξει η άδεια, σαν να ήταν στρατιώτες. Η ταινία δίνει μια απάντηση σ' αυτό το «παράδοξο» που όπως θα δούμε αμέσως δεν είναι καθόλου παράδοξο. Και παλιότερα και τώρα, ολόκληρη η Τουρκία δεν είναι παρά μια πελώρια «ανοιχτή» φυλακή, αυστηρά επιτηρούμενη από τους φύλακες των νόμων που δεν είναι παρά δεσμοφύλακες ολόκληρου του λαού. Συνεπώς, είτε «μέσα» είτε «έξω» βρίσκεσαι, τελικά είσαι «εντός και επί τα αυτά», εφόσον δεν περνάς τα σύνορα της χώρας, όπου τοποθετούνται οι τοίχοι της φυλακής που λέγεται Τουρκία.

1/4μως, οι δεσμοφύλακες έχουν έναν πολύτιμο σύμμαχο: Τον ίδιο το λαό, ή μάλλον τα μεσαιωνικά ήθη που κρατούν το λαό δέσμιο των προλήψεων, της αμορφωσιάς και της βαρβαρότητάς του εν γένει. Η καταπίεση είναι τόσο πιο αποτελεσματική, όσο περισσότερο ενδοστρέφεται, όπως λέει ο Μαρκούζε. 1/4ταν σε καταπιέζει ο θεός, ο πατέρας, το έθιμο, ο «άγραφος νόμος» και η αποβλάκωση, πολύ λίγη δουλειά μένει πια για τους κυρίως ειπείν καταπιεστές, που το μόνο που έχουν να κάνουν είναι να συντηρούν την αμάθεια, ώστε η αυτοκαταπίεση να αναπαράγεται αέναα και ανέξοδα. Ο Γκιουνέι επισημαίνει αυτό το τραγικό παράδοξο με εκπλήσσουσα ενάργεια και εντιμότητα, αλλά και με απέραντη αγάπη για τον διπλά καταπιεσμένο λαό του.

Γιλμάζ ΓΚΙΟΥΝΕΪ (1937-1984)

Τούρκος (κουρδικής καταγωγής) σκηνοθέτης, σεναριογράφος και ηθοποιός. Σπούδασε νομικά, αλλά τα εγκατέλειψε για να γίνει ηθοποιός και αργότερα σκηνοθέτης. Εξορίστηκε και φυλακίστηκε για μεγάλο μέρος της ζωής του για τις πολιτικές του πεποιθήσεις. Το 1980 δραπέτευσε από τη φυλακή, και συνέχισε την καριέρα του στο εξωτερικό. Έκανε αποκλειστικά πολιτικό και κοινωνικό κινηματογράφο, με απλό και λιτό στυλ. Επιλεγμένη φιλμογραφία: Η ελπίδα (1970), Ο σύντροφος (1974), Ο δρόμος (1982), Ο τοίχος (1983).